Spring comes: the flowers learn their colored shapes
I look at them, but back at me there gapes
Emptiness, white and endless.

And Summer comes to where the gold crops stand;
But I still see, as plain as on my own hand,
Emptiness, white and endless.

And death will come to dim my human sight.
My eyes, inside the tomb, will watch with fright
Emptiness, white and endless.

At midnight, from my coffin, I shall go
Thoughtfully toward the distant fields that show
Emptiness, white and endless.

Translated by Jerzy Peterkiewicz and Burns Singer

I wiosna przyjdzie, i kwiat rozwinie,
A z moich oczu nigdy nie zginie
     Bezbrzeżne, białe pole…

I lato przyjdzie, i kłos zadzwoni,
A w moich oczach wciąż jak na dłoni
     Bezbrzeżne, białe pole…

I życie przejdzie, i śmierć zamroczy,
Ale ja w trumnie otworzę oczy
     W bezbrzeżne, białe pole…

I przyjdzie północ, i z grobu wstanę,
I zwrócę kroki me zadumane
     W bezbrzeżne, białe pole…

At the old cemetery, where my fathers
Rest, tired from a life of wandering,
I kneel beneath the cross that stands over them,
and cry …

O God, Thou hast seen them coming to Thee,
Repeatedly falling among briers and thorns,
With their eyes fixed on Thy heaven,
They walked to Thee faithfully!

Thou hast seen them, O God, bent in suffering,
Bearing the burden of death, misery,
In Thy sight, and in Thy name
They are placed into the earth …

Grant, O Lord, their silent hopes!
Please God, let their Matins shine as gold
Above the field of death let them find brightness of
Life!

I know, the day will come, when each grave
Will be opened by Thy hand, each to be humbled before Thee …
O draw towards us! Give us strength to wait,
O God!

Translation by Dcn Jim

Na starych grobach, gdzie ojcowie moi
Spoczęli, życiem strudzeni tułacze,
Klękam pod krzyżem, co nad nimi stoi,
I płaczę…

Boże, Tyś widział, jak idąc do Ciebie,
Padali nieraz wśród głogów i cierni,
A przecież z wzrokiem utkwionym w Twym niebie,
Szli Tobie wierni!

Tyś widział, Boże, jak zgięci cierpieniem,
Nieśli do śmierci niedoli swej brzemię,
Jak pod Twym okiem i z Twoim imieniem
Kładli się w ziemię…

O spełnij, Panie, ich ciche nadzieje!
O daj, niech jutrznia zabłyśnie im złota,
Nad polem śmierci niech jasność zadnieje
Żywota!

Wiem, że dzień przyjdzie, gdy każdą mogiłę
Odemknie dłoń Twa, przed którą się korzę…
O zbliż go ku nam! Daj czekać nań siłę,
O Boże!

In a crowd, in the frost, she stood beneath the wall,
Wrapped in an old russet coat of her husband’s.

A dreary thing in this grizzled red coat,
Later soaked through with tears,
Torn in the back — the back bent from the adversity and toil
Of a wretch, who from the darkness never reaches
Out toward the light
With one single animating hope.

And a grievous thing it is, this coat,
Melancholy, and by itself so mournful,
As though not a rag at all, but a fresh wound
On the body of a nation, bleeding.

Sometime, when the storms and gales blow through
And a century of sunlight wraps itself in azure,
The world will talk of this russet coat
And it will be named in epic folk histories.

And maybe then even we, we ourselves,
Will save this miserable, woolen, torn remnant
Among the national treasures and monuments
–Maybe we ourselves we bathe it in tears.

Translation from Special Sorrows: The Diasporic Imagination of Irish, Polish, and Jewish Immigrants in the United States by Matthew Frye Jacobson

W tłumie na mrozie stanęła, pod ścianą,
Okryta starą, mężowską sukmaną.

Posępna rzecz jest ta siwa siermięga,
Przesiąkła potem i Izami i zdarta
Na zgiętym w pracy i niedoli grzbiecie
Nędzarza, który nigdy z ciemności nie sięga
Do światła żadną ożywczą nadzieją…
I smętna rzecz jest, i zadumy warta,
I sama w sobie taka żałośliwa,
Jakby nie łachman, ale rana żywa
Na narodowym ciele się krwawiąca…
Kiedyś, gdy wichry i burze przewieją
I rozbłękitni się w sobie wiek słońca,

O tej siermiędze mówić będą w świecie

I zwać jej dzieje ludu epopeją…
I może wtedy nawet my, my sami,
Wśród narodowych skarbów i pamiątek

Ten nędzny, zgrzebny, poszarpany szczątek
Chować będziemy – i oblewać łzami!

When the king rode forth to battle
Loud rang out the trumpets’ metal,
loudly blared the trumpets raised,
played for victory, played in praise.

And when Staś went out to battle
sighed goodbye the stream and wattle,
softly sighed the fields of stubble,
songs of sadness, songs of trouble.

And the bullets densely fly,
peasants fall like stands of rye,
brave kings smite with might and main,
peasants’ life-blood streams like rain.

Banners, eagles, bravely sound,
– a wood cross creaks on a hill,
Staś received a mortal wound,
home the king rides safe and well.

And when the king paraded in,
shone the golden dawn on him,
all the bells their ringing hurled
to four corners of the world.

When they put Staś in the ground
sighed the willows all around,
and rang softly in the dell
through the trees the lily-bell.

Translated by Marcel Weyland

A jak poszedł król na wojnę
Grały jemu surmy zbrojne,
Grały jemu surmy złote,
Na zwycięstwo, na ochotę…

A jak poszedł Stach na boje,
Zaszumiały jasne zdroje,
Zaszumiało kłosów pole
Na tęsknotę, na niedolę…

A na wojnie świszczą kule,
Lud się wali jako snopy,
A najdzielniej biją króle,
A najgęściej giną chłopy.

Szumią orły chorągwiane,
Skrzypi kędyś krzyż wioskowy…
Stach śmiertelną dostał ranę,
Król na zamek wracał zdrowy…

A jak wjeżdżał w jasne wrota,
Wyszła przeciw zorza złota,
I zagrały wszystkie dzwony
Na słoneczne świata strony.

A jak chłopu dół kopali,
Zaszumiały drzewa w dali,
Dzwoniły mu przez dąbrowę
Te dzwoneczki, te liliowe…

The institution called ‘Church’
Even if it had its origin in heaven,
Can be powerful and enduring only
If in its substance and its sphere
It upholds and considers the law of progress.

Otherwise —“ humanity will quickly surpass it
And fall away from it unconcerned,
Or else expand it with its own stout heart
Into forms which will meet their spiritual
          needs.

If the Church
Will lay hold of the great torch of progress
And carry it before the works of mankind,
It will unfurl the banner of freedom
Above the confines of its holy and reverent
          disputes,
And make known a God-given liberty
To all independent minds and souls.

Take the Gospel —“ it truly contains
Such sublime truths and great ideals
That even if humanity soared on wings
Over the great road of eternal progress,
This holy Book would certainly keep its
          pace…
And always be adequate and indeed remain
For ages and ages the great ideal
Of all nations —“ a norm for society
No mankind could ever transcend.

If it will grasp the leading-line movements
Of the age, which in painful birth bring forth
          into the world
The triumph of truth; if the Church will raise
The torch of knowledge into the hell of
          despair
And not be overtaken on this road, but lead
          the way,
Then, it will be a great Church —“ as great
As God, Who said: —Let there be light—.
And the ages above whose horizons
Its light will shine, shall be called Great