Once in Poland’s land deep sadness
Filled the people ev’rywhere,
For the Swede with war’s fierce madness
Conquered all and none would spare.
In the lindens’ shadows dreary,
Strayed the army’s broken band;
By the camp-fires dumb and weary
Mused the warriors of the land.
When a bard with white hair flowing,
Came the shattered ranks among;
Well they knew those accents glowing,
As he touched his lute and sung:
Olden themes can tell a story
Charming every heart and ear;
Olden tales of valor’s glory,
Ev’ry patriot loves to hear.
Once we stood a lofty tower,
And a shield firm-fixed and strong
To repel the foreign power
Moved to work our people wrong.
On the foes of other nations
Fast our Polish arrows poured;
Sang we Freedom’s exultations
And the peace that we adored.
Clash of armies fierce contending,
Anguished moans and trumpets swell,
With pursuits wild thunders blending,
Formed the hymns we knew full well.
Ev’ning’s light serene and solemn
Sets Petrolia’s fields aglow;
Comes the army’s stately column,
Unappalled to meet the foe.
Wagons, caissons, onward sweeping,
Shake the ground with thundrous pace,
Rich the field for Death’s grim reaping,
As the threatening armies face.
On one side in spotless glory
Faith’s bright banner fluttered high
O’er brave youths and hetman hoary
For the right prepared to die.
Mad with passion’s wild commotion
On the other side arrayed,
Raging like a troubled ocean,
Tartar rabble’s ranks displayed.
Sank the sun in blood, as warning
Every one that strife is near;
Carnage dire begins when morning
In the flushed East shall appear.
Now the Polish chief, attended
By trained bearer of his shield,
When the first dusk has descended
Mounts resolved to scan the field.
Now the foes’ dark camp surveying,
Rides he numbering fires alight,—”
Hears their buzz, their horses’ neighing,
And in thought has caused their flight.
Chief restrain thy soaring fancies
Tartars fight with desperate zeal;
Swift and changeful war’s wild chances,
Hark! those sounds raised peal on peal.
Tis the Tartars’ rabble forces,
All the camp is now alarmed;
Cries the chief: “Quick! to your horses!”
Chief, —” shield-bearer, —” all are armed.
Through the darkness dense prevailing,
Through tumultuous rising sound,
‘Mid the ranks they rush assailing
The fixed rabble that surround.
Now the young shield-bearer breaking,
From his youth merged fire and life;
In his arm while still unshaking,
Brave-souled hetman led the strife.
Hear they coming in the distance,
Polish warriors! glorious bands!
But too late is their assistance;
Destined they for Tartars’ hands.
Youth is taken! —” hetman taken!
‘Mid a savage shout prolonged;
Stubborn Khan with anger shaken
Views the captives he has wronged.
With a fierce revenge that never
Boil’d with greater malice, he
Soon decrees the two forever
Shackled foot to foot shall be.
To the skies above them shining,
Lifted they their tear-dimmed eyes;
Yet why sing I their repining
Reveries sad and hopeless sighs?
He who never had to languish
In fell slavery’s chains can know
All a captive’s bitter anguish,
In the power of ruthless foe.
Who in grief vain and despairing,
Has bedewed his food with tears,
‘Midst a savage rabble bearing
Pain untold, long suffering years.
For a time in mournful dreaming
Sat the bard, depressed and mute;
With the silent tears down streaming,
Then resumed his song and lute.
Soon the hetmah gray is sleeping,
Hushed to rest as ‘mid his own;
But the youth a watch is keeping,
Wrapped in dreams of home alone.
Full of grief and pain, no sighing
Or embittered tear relieves;
On the ground beside him lying
He a glittering axe perceives.
Trembling, dreaming, thinking, yearning,
Filled with purpose high he stands,
Noble fire within him burning,
Grasps the axe with vigorous hands!
On his iron shackles gazing,
Firm, unfaltering aim he takes
At his foot;—”the axe upraising—”
Severed ’tis —” the chief awakes!
Cries the youth: thy people need thee,
Slumbering guards the way leave clear.
Conquer Khan, for I have freed thee,
Joyfully I will perish here.
Rose the chief,—”the youth confided
To God’s care while tears flowed fast,
Blest him, from the dungeon glided
And the slumbering sentry past.
Suddenly the guards awaken!
Find no prisoner but the youth,
To the Khan the news is taken,
Hastened he to prove its truth.
Scarce believing what was told him,
In the youth’s bold eyes he gazed,
Doubting though he did behold him,
Strove to read him—”sore amazed.
Virtue conquers Hate’s fell power;
Cure the youth —”’tis my command,
Said the Khan,—” and with rich dower
Send him to his native land.
Now before the court—”all wearing
Radiant robes of royal sheen,
Comes the youth with grateful bearing,
Walking two famed knights between.
With a crutch his form sustaining,
Now the beauteous youth appears,
Wonder in their bosoms reigning,
All the court is moved to tears.
Comes the youth deep homage showing
To the king placed on his throne,
Who a famous sword bestowing
Named him knight, while thro’ his own
Circle came the hetman hoary
With a golden foot, and turned
To the youth. ” Distinctive glory,”
Said the king, ” you’ve richly earned.
“This your coat-of-arms for wearing,
All in mem’ry of your deeds;
Full of virtue, full of daring.”
Then the martyred youth he leads
‘Mid the people’s shouts up pealing
To the blest altar of the Lord;
And before it humbly kneeling,
There he fervently implored
That success might e’er attend them;
Prays he to the God of heaven
That more heroes he will send them
For their country’s glory given.
Then the bard no longer raising
His free song,—”his lute has stilled,
While his eyes are deeply gazing
In the hearts his song has thrilled.
Translation from Poets and Poetry of Poland A Collection of Polish Verse, Including a Short Account of the History of Polish Poetry, with Sixty Biographical Sketches of Poland’s Poets and Specimens of Their Composition by Paul Soboleski
Smutnie w Polskiej było ziemi,
Smutne wojsko i lud smutny;
Wszystko siły przygniótł swemi,
Pobił, zajął Szwed okrutny.
W długim cieniu drzew lipowych
Spoczywały zbite szyki,
Przy ogniskach obozowych
Stały nieme wojowniki.
Gdy w tem siwym strojny włosem,
Którym lekki wiatr powiewał,
Wieszcz się znanym ozwał głosem,
Trącił w lutnię i tak śpiewał:
—žMile gadka dawnej treści,
—žBrzmi dla ucha, w serce wpływa;
—žW starych czasów to powieści,
—žStara dzielność się ukrywa.
—žBył czas, gdyśmy za przedmurze,
—žZa tarcz ludom, światu stali;
—žBył czas, gdyśmy wschodnie burze
—žPiersią naszą odpierali.
—žLasem polskich dzid, narody
—žZasłaniane od podboju,
—žWynucały pieśń swobody,
—žPieśń miłości, pieśń pokoju.
—žNaszym hymnem był szczęk broni,
—žTrąb wojennych dzikie dźwięki,
—žWrzawa bitew —“ grzmot pogoni,
—žI rozległe rannych jęki.—
—žZłoci wieczór łan Podola,
—žCiągną wojska, tabor, wozy,
—žTętnią całe lasy, pola,
—žStoją groźne dwa obozy.
—žZ jednej strony sztandar wiary,
—žSiwy hetman, młodzież dziarska,
—žZ drugiej wściekłość, krew, pożary
—žI straszliwa czerń tatarska.
—žJutro, jutro z rannym brzaskiem
—žDzień gonitwy, dzień rozprawy,
—žSłońce krwawym zaszło blaskiem,
—žBój to będzie straszny, krwawy!
—žLedwie pierwszy mrok zapada,
—žPolski hetman kord przypasze,
—žZ młodym giermkiem na koń siada,
—žI objeżdża czaty nasze.
—žJedzie – patrzy w obóz dziczy,
—žSłucha gwaru, rżenia koni,
—žPyta, zważa – ognie liczy,
—žI już w myśli łamie – goni.
—žO nie ciesz się wodzu stary,
—žZmienne wojny są koleje,
—žNie tak łatwo to z Tatary;
—žSłuchaj! patrzaj, co się dzieje!
—žHura! hura! pędzi horda,
—žNocny napad w obóz leci,
—žGiermek za broń, wódz do korda,
—žNa koń! —“ woła —“ na koń dzieci!
—žSpieszą – biegną do swych szyków,
—žW pośród nocnych pędzą cieni;
—žGdy w tem z grzmotem nowych krzyków,
—žZewsząd czernią otoczeni.
—žTną i walczą na przebicie,
—žRąbie hetman, giermek łamie;
—žCałą młodość, ogień, życie
—žW wojujące przelał ramię.
—žI już słyszą, słyszą z dali,
—žJak nadbiega polska wiara;
—žAle już ich nie ocali,
—žJuż nie wyrwie z rąk Tatara.
—žWzięty giermek, hetman wzięty;
—žKrzyczy, huczy motłoch dziki;
—žBucha gniewem Han zacięty,
—žPatrząc na swe niewolniki.
—žWre i zemstą ryczy srogą,
—žKaże jednem skuć żelazem
—žNogę giermka z wodza nogą,
—žI tak obu więzić razem.
—žSmutnie wzrok ich wzniósł się, zwrócił
—žNa wysokie gwiazd sklepienia;
—žAle na cóżbym wam nucił
—žIch boleści, ich marzenia?
—žO kto nigdy pęt nie nosił,
—žKto nie jęczał w wrogów mocy,
—žStrawy swojej łzą nie rosił,
—žNie przetęsknił długich nocy;
—žKto w pół-dzikim, podłym tłumie
—žNie wlókł ciężkich lat niedoli;
—žNie, nie pojmie, nie zrozumie,
—žJak jest gorzkim chleb niewoli!—
I na chwilę, marząc smutnie,
Wieszcz ucicha…. łzę wylewa,
I znów nagle trąca lutnię,
I tak dalej gra i śpiewa:
—žZasnął hetman siwobrody,
—žZasnął jakby między swemi;
—žNie śpi, czuwa giermek młody,
—žDługo o swej duma ziemi.
—žI łza tryska mu w źrzenicy,
—žŻal i rozpacz serce tłoczy;
—žGdy w tem nagle w swej ciemnicy
—žZapomniany topór zoczy. –
—žPatrzy, duma, drzy i marzy,
—žSerce szczytnym ogniem płonie,
—žWielki w duszy zamiar waży,
—žTopór w obie chwyta dłonie;
—žI podnosi rękę śmiałą,
—žMężnie ku swym pętom zwróci,
—žTnie – odcina nogę całą,
—žI hetmana swego cuci.
—žWolnyś, rzecze, straż zaspana,
—žUchódź, ocal twą krainę;
—žSpiesz i pobij wojsko Hana,
—žJa z radością tutaj zginę.
—žPowstał hetman i wzniósł dłonie,
—žRzewnemi się łzami zalał,
—žŻegnał, Boskiej zdał obronie,
—žŚcisnął, uszedł i ocalał.
—žI straż nagle z snu się zrywa,
—žWieść ucieczki wodza szerzy,
—žI sam wreście Han przybywa,
—žI zaledwie oczom wierzy.
—žDługo, długo wzrok swój wryty
—žW śmiałych topi mu źrzenicach,
—žStoi jakby gromem zbity,
—žPo dostojnych czyta licach.
—žI odpycha wszystkie straże,
—žCnota dzikość zwyciężyła,
—žKaże leczyć, darzyć każe,
—žI do Lachów go odsyła.
—žW świetnem dworzan, wodzów gronie
—žSzkarłatnymi szaty odzian,
—žSiadł król Polski na swym tronie,
—žWdzięczny przed nim stanął młodzian.
—žW miejscu nogi prosta kula
—žUjmującą postać wspiera,
—žI dwór cały się rozczula,
—žZ szmerem dziwu nań spoziera.
—žI dwaj wiodą go rycerze,
—žKornie przed tron przystępuje;
—žKról z wezgłowia szczerbiec bierze,
—žI rycerzem go pasuje. —“
—žGdy w tem z pośród wodzów koła
—žHetman nogę niesie złotą;
—žOto herb twój! —“ król zawoła,
—žWysłużony twoja cnotą.
—žI porywa dłoń rycerza,
—žWśród okrzyków ludu wiedzie,
—žI przed ołtarz pański zmierza,
—žI sam klęka z nim na przedzie.
—žO blask, chwałę swych orężów,
—žKorne w niebo dłonie wznosi,
—žI o więcej takich mężów
—žDla ojczyzny swojej prosi.—
Tu dźwięk lutni mdlał, upadał,
Coraz głuchszem cichła brzmieniem;
A wieszcz w duszach śledził, badał,
Co w nich swojem wzbudził pieniem.
